साँढे दुई बर्षमा पनि चरिकोट कारागार बनेन

२९ जेठ २०७१ । निर्माण व्यवसायीको लापरवाहीका कारण दोलखा सदरमुकाम चरिकोट स्थित कारागार भवन निर्माण कार्य साँढे दुई बर्ष देखि अलपत्र परेको छ । २०६९ साल मँसिर महिनामा सम्पन्न हुनु पर्ने कारगार भवन निर्माण कार्य साँढे दुई बर्ष सम्म पनि अघि बढ्न नसकेको हो । निर्माण व्यवसायीको ढिलासुस्तिका कारण कारगार भवन निर्माण सम्पन्न हुन अझै कम्तिमा १८ महिना कुर्नु पर्ने देखिएको छ । साँढे दुई बर्ष अघि निर्माण सम्पन्न हुनु पर्ने कारागार भवनको बल्ल सिल लेवल (झ्याल मुनि) सम्मको पर्खाल उठाउने काम मात्रै भएको छ । भवन निर्माणमा ढिलासुस्ति हुँदा चरिकोट कारागार प्रशासनलाई कैदि र थुनुवाको व्यवस्थापन गर्न समस्या भएको छ । सहरी विकास तथा भवन निर्माण विभागले भने लापरवाही गर्ने निर्माण व्यवसायीलाई कारवाही गर्नुको सट्टा उल्टै तेश्रो पटक म्याद थप गरेको छ । यसअघि विभाग र डिभिजन कार्यालय काभ्रेपलान्चोकले ६÷६ महिना गरी एक बर्ष म्याद थप गरेको थियो । पछिल्लो पटक थप गरिएको एक बर्षिय म्याद अनुसार भवन निर्माण कार्य आगामी मँसिर मसान्त सम्म पुरा गर्नु पर्नेछ । यसअघि गत पौष १३ गते सम्झौता अवधि सकिएको थियो । सहरी विकास तथा भवन निर्माण डिभिजन कार्यालय काभ्रेपलान्चोकका प्रमुख दिलिप भण्डारीले विभागवाट म्याद थप भएको स्विकार गर्दै थपिएको अवधि भित्र पनि काम सम्पन्न नभए जरिवाना लगाउने निर्णय समेत भएको जानकारी दिए । निर्माण व्यवसायीले समयमा काम नगरी ढिलासुस्ति गरे सम्झौता रकमको १० प्रतिशत जरिवाना गर्न पाउने कानूनी व्यवस्था छ । ‘अन्तिम पटक म्याद थपिएको छ,’ प्रमुख भण्डारीले नयाँ पत्रिकासँग भने, ‘अव काम नगरे उम्किने ठाउँ छैन ।’ सुरुको बर्ष साईड नपाएको र पुरानो भवन भत्काउँदा निस्किएको ढुँगामाटो व्यवस्थापन नगर्दा ढिलाई भए पनि पछिल्लो अवस्थामा निर्माण व्यवसायीको लापरवाहीका कारण समस्या भएको उनको भनाई छ । करिव ८० जना कैदि अट्न सक्ने दुई तले कारागार भवन निर्माणका लागि २०६८ साल कार्तिक १३ गते खम्पाछे निर्माण सेवा प्रालिले भ्याट बाहेक ६१ लाख ४८ हजार ४ सय ८५ रुपैयाँमा ठेक्का सम्झौता गरेको थियो । सोही अवधिमा सम्झौता भएको १५ कैदि अटाउने क्षमताको महिला कारागार भवन भने दुई बर्ष अघि नैं निर्माण सम्पन्न भईसकेको छ । खम्पाछे निर्माण सेवाले कामको सम्झौता गरे पनि फर्म सँचालक आङदावा शेर्पाले उमेश भण्डारीलाई कामको जिम्मा दिए थिए । २०६८ कार्तिक १३ गते ठेक्का सम्झौता गरेको खम्पाछे निर्माण सेवाले निर्माण कार्य सुरु नैं नगरी २०६९ र्कािर्तक १४ गते काम गर्न साईड नपाएको भन्दै डिभिजन कार्यालयमा निवदेन दिएको थियो । त्यसपछि डिभिजन कार्यालयले २०६९ फागुन २२ मा साईड उपलव्ध भएको जानकारी गराएको थियो । त्यस यता काम सुरु गरेको १३ महिना बिते पनि भवन निर्माण कार्य सुस्त भएको हो । खम्पाछे निर्माण सेवा प्रालिका प्रतिनिधि उमेश भण्डारीले राणाकालिन चरिकोट कारागारको पुरानो भवन भत्काउन र ढुँगामाटो पन्छाउन ढिलाई भएका कारण समयमा काम गर्न नसकेको दावी गरेका छन् । ‘पुरानो भवन भत्काएर ढुँगामाटो व्यवस्थापनको काम समयमै हुन सकेन । पछि बर्षाका कारण सकिएन,’ निर्माण कार्य ढिलाई हुनुको कारण वारे प्रस्टयाउँदै उनले भने, ‘अलिअलि मेरा पनि कमजोरी भए होला । अव चाँहि निरन्तर काम अघि बढ्ने छ ।’ कारागार भवन निर्माणमा ढिलाई भएपछि स्थानीय प्रशासनले पनि ताकेता गर्दै आएको छ । कैदि र थुनुवाको विजोग चरिकोट कारागारमा क्षेमता भन्दा बढि थुनुवा र कैदि भएपछि समस्या भएको छ । १५ जना क्षेमताको चरिकोट कारागारमा थुनुवा र कैदि गरी ७१ जना पुगेपछि व्यवस्थापनमा समस्या भएको हो । चरिकोट कारागारमा अहिले ४३ जना कैदि र २८ जना थुनुवा रहेका छन् । कम क्षेमताको चरिकोट कारागारमा ७१ जनालाई व्यवस्थापन गर्नु परेपछि कारागार प्रशासनले झमेला व्यहोर्नु परेको छ भने थुनुवा र कैदिलाई भान्छा कोठा देखि भरयाङ मुनि समेत सुताउनु परेको छ । चरिकोट कारागारका प्रमुख औलखवहादुर आलेले क्षमता भन्दा बढि थुनुवा र कैदि भएका कारण व्यवस्थापन गर्न कठिन भएको बताए । निरिक्षणका लागि आएका कारागार विभागका प्रमुख शम्भु कोईरालालाई समेत कारागार प्रमुख आलेले क्षमता भन्दा बढि थुनुवा र कैदिको व्यवस्थापन गर्न नसकेको भन्दै उचित व्यवस्था मिलाई दिन आग्रह गरेका छन् । निरिक्षणको क्रममा चरिकोट कारागार पुगेका विभाग प्रमुख कोईरालालाई कैदि तथा थुनुवाले आफुहरुले न्यूनतम सुविधा समेत नपाएको र गर्मि मौसममा कोचिएर लाईन लागेर सुत्नु परेको भन्दै गुनासो पोखेका थिए । ८० जना अट्न सक्ने पुरुष कारागार भवन निर्माणमा ढिलाई भएका कारण पनि यस्तो समस्या भएको हो ।

Read More

एसएलसी परिक्षामा दोलखाका ४५ दशमलव १६ प्रतिशत उतिर्ण

३१ जेठ २०७१ । यो बर्षको एसएलसी परिक्षामा दोलखाका ४५ दशमलव १६ प्रतिशत परिक्षार्थी उतिर्ण भएका छन् । यो बर्षको उर्तिण दर अघिल्लो बर्ष भन्दा १७ दशमलव ९५ प्रतिशतले बढि हो । दोलखामा ३ हजार ४ सय ४३ विद्यार्थी परिक्षामा सहभागि भएकोमा १ हजार ५ सय ५५ जना उतिर्ण भएका हुन् । जसमा ५२ जना विशिष्ट श्रेणी, ६ सय ३ प्रथम श्रेणी, ८ सय ६६ द्धितिय श्रेणी र ३४ जना तृतिय श्रेणीमा उतिर्ण भएको जिल्ला शिक्षा कार्यालय दोलखाले जनाएको छ । यस्तै, एक्जेम्टेडतर्फ १६ सय २ जनाले परिक्षा दिएकोमा २ सय २६ जना उर्तिण भएका छन् । एक्जेम्टेडतर्फ प्रथम श्रेणिमा ६ जना, द्धितिय श्रेणिमा १ सय ९१ र तृतिय श्रेणिमा २९ जना उर्तिण भएका छन् । नियमिततर्फ ७ र एक्जेम्टेडतर्फ २३ जनाको प्रयोगात्मक नम्बर फेला नपरे पछि नतिजा रोकिएको छ । जिल्ला शिक्षा अधिकारी दिपक शर्माले गत वर्षभन्दा यो वर्षको एसएलसिको नतिजामा अपेक्षित सुधार आएको बताए ।

एसएलसी परिक्षामा ५ वटा निजी बिद्यालयका सतप्रतिशत बिद्यार्थी उर्तिण भएका छन् । सामुदायिक बिद्यालय तर्फ सवैभन्दा बढि गौरीसँकर मावि लामावगरले ९० दशमलव ६३ प्रतिशत परिक्षार्थी उर्तिण गराउन सफल भएको छ । गौरीसँकर माविवाट ३२ जना परिक्षामा सहभागि भएकोमा २९ जना उर्तिण भएका छन् । यस्तै, जिरी उच्च माविका ५० जना मध्ये ४४ जना अर्थात ८८ प्रतिशत बिद्यार्थी उर्तिण भएका छन् भने साँगुते मावि फस्कुका ८६ प्रतिशत बिद्यार्थीलाई सफलता मिलेको छ । जिल्लाका ८ वटा सामुदायिक बिद्यालयको ७० प्रतिशत भन्दा बढि नतिजा आएको छ भने सवैभन्दा कम बिष्णु मावि गैरीमुदीका जम्मा ६ दशमलव २५ प्रतिशत परिक्षार्थी उर्तिण भएका छन् । अघिल्लो बर्ष तिन वटा मावि एसएलसि नतिजामा निल भए पनि यो बर्ष परिक्षामा सहभागि भएका ८३ वटै सामुदायिक बिद्यालयलाई सफलता मिलेको छ ।

एसएलसी नजिता अनुसार सदरमुकाम चरिकोट स्थित द राईजिङ स्टार बोर्डिङकी छात्रा पविना पोखरेल जिल्ला प्रथम भएकी छिन् । पोखरेल ९० दशमलव ५ प्रतिशत अर्थात ७ सय २४ अँक ल्याएर जिल्ला प्रथम भएकी हुन् । यस्तै खिम्ति प्रोजेक्ट स्कूलका राधाकृष्ण अधिकारी ८६ प्रतिशत अर्थात ६ सय ८८ अँक ल्याएर दोश्रो र अल्पाईन पव्लिक स्कुल चरिकोटकी छात्रा अनुशा खत्री ८५ दशमलव ८७ प्रतिशत अर्थात ६ सय ८७ अंक ल्याएर तृतिय भएकी छिन् । यस्तै, जिल्लाको सत्यस्वर उच्च मावि पवटिका परिक्षार्थी रविनप्रसाद ओली सामुदायिक विद्यालय तर्फ जिल्ला प्रथम भएका छन् । सामुदायिक बिद्यालय तर्फवाट १४ जनाले बिशिष्ट श्रेणि हात पारेकोमा ओलीले ८४ दशमलव ६२ प्रतिशत अँक प्राप्त गरी जिल्ला प्रथम भएका हुन् । उनले कूल ६ सय ७७ अँक प्राप्त गरेका छन् । यस्तै, लापिलाङ उच्च माविका परिक्षार्थी रविन खड्का ८३ दशमलव ५ प्रतिशत अर्थात ६ सय ६८ अँक ल्याएर सामुदायिक बिद्यालय तर्फ दोश्रो भएका छन् भने कालिनाग उच्च मावि सुनखानीका साजन पौडेल ८३ दशमलव ३७ प्रतिशत अर्थात ६ सय ६७ अँक ल्याएर तेश्रो भएका छन् । यो बर्षको एसएलसी परिक्षामा दोलखाका ५२ जना परिक्षार्थीले बिशिष्ट श्रेणि हाँसिल गरेका थिए । एसएलसी परिक्षामा निजी बिद्यालयतर्फ ३८ र सामुदायिक बिद्यालयका १४ जना परिक्षार्थीलाई बिशिष्ट श्रेणि प्राप्त भएको हो । जिल्ला शिक्षा कार्यालयका अनुसार निजी बिद्यालय तर्फ द राईजिङ्ग स्टार वोर्डिङ चरिकोटका १०, एपार्ट आवासीय मावि जिरीका ७, अल्पाईन पव्लिक स्कूल चरिकोटका ६, खिम्ति प्रोजेक्ट स्कूलका ५, त्रिपुरा बोर्डिङ चरिकोटका ४, सनराईज एकेडेमी मिर्गेका ४ र आँकुरा बोर्डिङ धरमघरका दुई जना बिद्यार्थी बिशिष्ट श्रेणिमा उर्तिण भएका छन् । यस्तै सामुदायिक बिद्यालय तर्फ हनुमन्तेस्वर उच्च मावि काब्रेका ५, कालिनाग उच्च मावि सुनखानीका ३ तथा नारायणि भावि भिरकोट, त्रिभुवन उच्च मावि मेलुङ, सत्यस्वर उच्च मावि पवटि, लापिलाङ उच्च मावि र जलदेवि मावि काब्रे र क्षेत्रावति उच्च मावि क्षेत्रपाका एक÷एक जना परिक्षार्थीले बिशिष्ट श्रेणि हात पारेका छन् ।

Read More

दोलखामा जलबिद्यूत विकास

लक्ष्मण खड्का

दोलखाको सहरे गाविस स्थित किर्नेटारमा मुख्य सिभिल संरचनाहरु रहेको खिम्ति १ जलबिद्यूत आयोजना विदेशी लगानीमा निर्मित नेपालकै पहिलो र सवै भन्दा ठूलो जलबिद्यूत आयोजना हो । यो आयोजना सन् १९९६ मा निर्माण शुरु भई सन् २००० वाट बिद्यूत उत्पादन शुरु भएको थियो । नदी प्रवाह (रन अफ् दि रिभर) प्रकृतिको खिम्ति १ आयोजनाले दोलखा र रामेछाप जिल्लाको वीचमा बग्ने खिम्ति नदीको पानी उपयोग गरी ६० मेगावाट बिद्यूत उत्पादन गर्दैै आएको छ । यो आयोजनाले नेपालको बिद्यूत उत्पादन क्षमताको १० प्रतिशत बिद्यूत आपूर्ति गर्दछ र प्रति बर्ष लगभग ३५ करोड युनिट बिजुली नेपाल बिद्यूत प्राधिकरणलाई विक्रि गर्दछ ।

खिम्ति १ आयोजनावाट उत्पादित बिद्यूत नेपाल बिद्यूत प्राधिकरणले अमेरिकी डलरको भाउमा खरिद गर्दै आएको छ । प्राधिकरण र खिम्ति आयोजना वीच डलरको भाउमा बिद्यूत खरिद सम्झौता (पिपिए) भएका कारण खरिद दर महगो भई प्राधिकरण घाटामा गएको भन्दै पिपिए दरमा पुनरावलोकन हुनु पर्ने माग पनि यतिखेर जोडदार रुपमा उठ्दै आएको छ । पिपिए दर सम्झौता पुनरावलोकन गर्ने÷नगर्ने बिषयमा बिद्यूत प्राधिकरण र खिम्ति १ आयोजनाका प्रवद्र्धकहरुले टुंगो लगाउलान् । तर, खिम्ति १ आयोजना निर्माण पछि नेपालको जलबिद्यूत क्षेत्रको विकासमा निजी क्षेत्रको बढ्दो आकर्षण र यो आयोजनाले आयोजना प्रभावित क्षेत्रको सामूदायिक विकासमा पुयाएको योगदानलाई भने नूमना मान्न सकिन्छ । नेपालको समृद्धि र विकासका लागि प्रकृतिका दुई वटा बरदान हाम्रा सामू छन् । ति हुन, जलस्रोत र पर्यटन विकास । नेपालका नदिनालामा रहेको पानीलाई समूचित प्रयोग गर्न सके मात्रै पनि यसले नेपालीहरुलाई गरिवीवाट मुक्त गर्न सक्ने छ । नेपालको एक सय बर्षको विद्यूत विकासको ईतिहासलाई हेर्ने हो भने एकदमै धिमा गति देखियो । तर, जव नर्वेली र नेपाली कम्पनीको संयुक्त लगानीमा खिम्ति १ आयोजनाको निर्माण भयो त्यस पछि जलबिद्यूत विकास र जलस्रोतको उपयोगिताका बिषयमा राष्ट्रिय बहशको सुरुवात भएको हो । त्यति मात्र होईन, खिम्ति आयोजनामा नेपालको जलबिद्यूत क्षेत्रमै पहिलो र ठूलो नीजि लगानी भए पछि राष्ट्रिय र अन्तराष्ट्रिय निजी लगानीकर्ता अर्थात प्रवद्र्धकहरु जलबिद्यूत आयोजना निर्माणमा लगानीका लागि आकर्षित भएका हुन् । खिम्ति आयोजनाले नेपालमा जलबिद्यूतको विकास सम्भव भएको पुष्टि गरेर देखाएकै कारण अहिले मुलुकभरका नदिनाला तथा खोलाहरुमा बिद्यूत उत्पादनको सम्भाव्यताको अध्ययन भईरहेको छ । थुप्रै आयोजनाहरु निर्माणको चरणमा छन् भने निजी क्षेत्र पनि लगानीका लागि त्यत्तिकै उत्साहित छ ।

खिम्ति १ आयोजनामा नर्वेजियन कम्पनी एसएन पावरको बहुसंख्यक स्वामित्व र व्यवस्थापनको जिम्मेवारी रहेको छ । जसको स्वामित्व तथा सञ्चालन भने नेपाली कम्पनी हिमाल पावर लिमिटेडले गर्दछ । एसएन पावर जस्तो जलबिद्यूत विकासको क्षेत्रमा विस्वभर चर्चित कम्पनीलाई नेपालमा प्रवेश गराउने वातावरण खिम्ति आयोजनाले नैं निर्माण गरेको हो । जलस्रोत विकासको प्रचुर सम्भावना हुदाहुदै पनि आर्थिक अभावका कारण नेपाल स्वयंले ठूला आयोजनाहरु निर्माण गर्न सक्दैन । यो अवस्थामा एसएन पावरको नेपाल प्रवेश नेपालको जलस्रोत विकासका लागि एउटा कोसेढुंगा सावित भएको छ । यद्धपि एसएन पावरले जलबिद्यूतको क्षेत्रमा काम गर्दा आफ्नो हित अनुकुल बनाउनु नेपाल सरकारको दायित्व र जिम्मेवारी हुनेछ । एसएन पावरले सन् २०२० सम्ममा नेपालमा २००० मेगावाट बिद्यूत उत्पादन गर्ने लक्ष्य सहित भिजन हाईडो पावर २०२० तयार गरेको छ । त्यो मध्ये दोलखामा पर्ने ६ सय ५० मेगावाटको तामाकोसी तेश्रो, ६५ मेगावाटको किर्ने आयोजना, ३७ मेगावाटको खिम्ति २ लगायतका बिद्युत आयोजनाहरु रहेका छन् । एसएन पावरले अहिले स्वदेशी लगानीमा निर्माण भईरहेको ४५६ मेगावाटको बहु चर्चित माथिल्लो तामाकोसी आयोजनाको पनि सम्भाव्यता अध्ययन गरेको थियो । यो आयोजना अत्यन्तै आकर्षक र सस्तो आयोजना रहेको ठहर एसएन पावरले गरेको थियो । त्यसैले एसएन पावरको खिम्ति आयोजनामा भएको लगानी पछि दोलखाका नदिनालामा थुप्रै सम्भाव्यता अध्ययन भएका छन् ।

अध्ययनले दोलखा जिल्लामा मात्रै ३५ सय मेगावाट बिद्यूत उत्पादन गर्न सकिने देखाएको छ । जसले दोलखा जिल्लालाई बिद्यूत जोनको रुपमा विकास गर्दै लगेको छ । अझ यसो भनौं, एसएन पावरले प्रस्ताव गरेका आयोजनाहरु निर्माण हुने हो भने दोलखा जिल्ला मुलुककै सवै भन्दा बढि बिजुली उत्पादन गर्ने जिल्लामा पर्नेछ । जसका कारण मुलुकको आर्थिक विकासमा त टेवा पुग्ने नैं छ, त्याहा माथि स्थानीय स्तरमा रोजगारीको अवसर सिर्जना भई जिल्लावासी र सिँगो मुलुकको आर्थिक विकासमा ठूलो योगदान पुग्ने छ । बिद्यूत रोयल्टि वापत स्थानीय निकायले पाउने रकमले पनि दोलखाको विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुरयाउने छ । राजनीतिक अस्थिरता र स्थायी सरकार नभएकै कारण ६ सय ५० मेगावाटको तामाकोसी तेश्रो र ६५ मेगावाटको किर्ने लगायतका आयोजनाको काम अघि बढ्न सकिरहेको छैन । आयोजना अघि बढाउन अन्य प्राविधिक झन्झट पनि आईपरेको एसएन पावरका उच्च अधिकारीहरुको भनाई छ । तर, उसले निर्माणको योजनावाट हात नझेकेको हुँदा यथासक्य छिटो आयोजना निर्माणका लागि सरकारले वातावरण बनाउन आवस्यक छ । यसका लागि स्थानीय राजनीतिक दलको सामुहिक प्रतिवद्धता र दवाव पनि जरुरी छ ।

निर्माण सम्पन्न भएका, निर्माणधानि अवस्थामा रहेका र निकट भबिष्यमै निर्माण हुने जलबिद्यूत आयोजनाको लेखाजोखा गर्दा आगामी ६ बर्ष भित्र दोलखा जिल्लामा थप ६ सय मेगावाट भन्दा बढि बिद्यूत उत्पादन हुने भएको छ । स्वदेशि लगानीमा निर्माण भईरहेको माथिल्लो तामाकोसी र निजी क्षेत्रले निर्माण गर्ने ६ सहित ७ वटा जलबिद्यूत आयोजनावाट ५ सय ५८ दशमलव ५ मेगावाट बिद्यूत उत्पादन हुने भएको हो । यो सँगै ६ बर्ष पछि दोलखा जिल्लामा मात्रै ६ सय २७ मेगावाट बिद्यूत उत्पादन हुनेछ । कुनै अवरोध र प्राविधिक सँकट नआए ५ सय १३ दशमलव ५ मेगावाट बिद्यूत तिन बर्ष भित्रै उत्पादन हुनेछ । दोलखामा निर्मित खिम्ति १ आयोजनावाट ६०, सिप्रिङ खोलावाट १० र चर्णावति आयोजनावाट साँढे ३ मेगावाट गरी अहिले ७३ दशमलव ५ मेगावाट बिद्यूत उत्पादन भईरहेको छ । नेपाल बिद्यूत प्राधिकरणका अनुसार निर्माणाधिन अवस्थामा रहेको माथिल्लो तामाकोसी आयोजनावाट आगामी २०७३ साल असार सम्ममा ४ सय ५६ मेगावाट बिद्यूत उत्पादन हुनेछ । यस्तै, सोही अवधिमा सकिने गरी २५ मेगावाटको खानी खोला १ र ३० मेगावाटको खानि खोला आयोजना उत्तरी मार्वु गाविसमा निर्माण भईरहेको छ । यस्तै ५ मेगावाटको घट्टे खोला आयोजना पनि सोही गाविसमा निर्माणको चरणमा छ । साँढे दुई मेगावाटको जिरी खोला आयोजना पनि निर्माणाधिन अवस्थामा छ । जिरीमा निर्माण भईरहेको जिरी खोला आयोजनाको टर्वाईन जडानको काम जारी छ । यो आयोजना निर्माणाधिन अन्य आयोजना भन्दा चाँडै सम्पन्न हुनेछ । यसका अलावा एक मेगावाट भन्दा कम क्षमताका दुई वटा आयोजना निर्माणाधिन अवस्थामा छन् । सुष्पाक्ष्मावति गाविस स्थित कुथली जलबिद्यूत आयोजना र जिरी स्थित ढुँगे जिरी जलबिद्यूत आयोजना पनि निर्माणाधिन अवस्थामा छन् । यी दुई आयोजनावाट साँढे एक मेगावाट भन्दा बढि बिजुली उत्पादन हुनेछ ।

यस्तै, सरकारले प्रतिश्पर्धाका आधारमा निजी क्षेत्रलाई दिएको सुपर सिक्स आयोजना मध्ये दोलखामा पर्ने दुई वटा जलबिद्यूत आयोजनावाट आगामी २०७६ साल पुस मसान्त सम्म बिद्यूत उत्पादन हुने छ । सुपर सिक्स आयोजनामा परेको २४ मेगावाटको खारे खोला र १६ मेगावाटको सिँगटी खोला जलबिद्यूत आयोजना कार्यान्वयनको चरणमा रहेका छन् । दोलखामा निजी क्षेत्रले निर्माणको जिम्मा पाएका ५ वटै आयोजनाको बिद्यूत खरिद सम्झौता पिपिए पनि भईसकेको छ । प्राविधिक कठिनाई र स्थानीय स्तरमा कुनै अवरोध नआए यी सवै आयोजना पूर्व निर्धारित समयमा सम्पन्न हुने बिद्यूत प्राधिकरणको बिस्वास छ । नर्वेजीयन कम्पनी एसएन पावरले सम्भाव्यता अध्ययन गरेको ६ सय ५० मेगावाटको तामाकोसी तेश्रो जलबिद्यूत आयोजना पनि कार्याव्यन हुने सम्भावना छ । स्थिर राजनीति र सरकारको स्थायित्व भए तत्काल आयोजना कार्यान्वयनमा लैजाने एसएन पावरको तयारी छ । दोलखामै पर्ने ८७ मेगावाटको तामाकोसी पाँचौं आयोजनालाई सरकारले आफ्नै लगानीमा निर्माण गर्ने प्रस्ताव यसअघि नैं गरिसकेको छ । माथिल्लो तामाकोसी आयोजनाबाट विद्युत् उत्पादन गरेपछि टनेलबाट झर्ने पानीलाई सोझै नयाँ टनेल बनाएर तामाकोसी–पाँच जलविद्युत् आयोजना निर्माण गर्ने प्राधिकरणको योजना छ । सम्भाव्यता अध्ययन अनुसार तामाकोसी–पाँचौं को लागत करिब १४ अर्ब रुपैयाँ छ । पाँच वर्षमा यो आयोजना निर्माण गरिसक्ने लक्ष्य उर्जा मन्त्रालयको छ । समग्रमा भन्नु पर्दा दोलखामा जलबिद्यूत विकासको प्रचुर सम्भावना देखिन्छ । माथिल्लो तामाकोसी आयोजना निर्माणको सुरुवात सँगै तामाकोसी करिडोरमा निर्माण हुने आयोजना कार्यान्वयनका लागि ढोका खुलेको छ । आयोजना कार्यान्वयनका लागि पहिलो आधार मानिने प्रवेश मार्ग निर्माण भईसकेका कारण सहजता समेत भएको छ । तर, निर्माण सम्पन्न र निर्माणाधिन अवस्थामा रहेका केहि आयोजनामा देखिएका समस्या र विवादले लगानीको वातावरण बिग्रिने सँकेत पनि सँगसँगै देखा परेको छ । स्वदेशी लगानीमा निर्माणाधिन माथिल्लो तामाकोसी आयोजना वाहेक निजी प्रवद्र्धकहरुले निर्माणको जिम्मा लिएका सवैजसो आयोजनामा समस्या देखिएको छ । यसमा प्रवद्र्धक कम्पनी, राजनीतिक दल र प्रभावित क्षेत्रका बासिन्दा कुनै न कुनै रुपमा दोषि छन् । निजी क्षेत्रका प्रवद्र्धकहरुको मिचाहा प्रवृत्ति र केहि स्थानीयको व्यक्ति स्वार्थ केन्द्रित क्रियाकलापले समस्या चुलिदै गएको छ । त्याहाँ माथि राजनीतिक दल, दलभित्र पनि बिशेष नेताको फेर समातेर प्राकृतिक श्रोत साधनको उपभोगको पहिलो अधिकार राख्ने स्थानीय माथि हुने बेवास्ता र दमन चुनौतिको रुपमा खडा भएको छ । जलबिद्यूत आयोजना निर्माण पछि मालिक मात्रै मोटाउने की प्रभावित क्षेत्रका बासिन्दा पनि मालिक बन्ने ? स्थानीय सरोकारका नाममा केहि व्यक्तिले मात्रै लाभ लिने कि समग्र प्रभावित क्षेत्रका बासिन्दाले सेयर लगानी, सामुदायिक विकासका काम लगायतमा समान अवसर पाउने ? प्रवद्र्धक कम्पनीले वातावरणीय प्रभाव मुल्याँकन (ईआए) र प्रारम्भिक वातावरणीय परिक्षण (आईइ) रिर्पोटमा उल्लेख भए अनुसारको जिम्मेवारी बहन गर्ने कि नगर्ने ?? स्थानीय श्रोत साधान प्रयोग गरे वापत स्थानीय सरकारलाई नियमानुसार राजस्व तिर्ने कि नर्तिने ? बहशको बिषय छ ।

दोलखामा हुने जलश्रोत विकासले दोलखा र दोलखा जिल्लावासीलाई मात्र होईन सिँगो मुलुकको विकासमा बिशेष महत्व राख्दछ । जलश्रोत विकास मुलुकको आर्थिक विकासको कोसेढुँगा भएकाले दोलखामा सम्भाव्यता अध्ययन भएका जलबिद्यूत आयोजनाहरु विना अवरोध निर्माणका लागि ढोका खुल्ला गर्नु, लगानी मैत्रि वातावरण सिर्जना गर्नु हामी सवैको कर्तव्य हो । यसका लागि सवै जलबिद्यूत आयोजनालाई सहज हुने गरी जिल्ला विकास समिति मातहर्त जलश्रोत डेस्क’ तत्काल बन्नु पर्छ । सोही डेस्क मार्फत आयोजना कार्यान्वयनमा देखिएका समस्याको सम्वोधन र आयोजनाले निर्वाह गर्नु पर्ने जिम्मेवारीको व्यवस्थापन गर्न सकिने छ । सम्पन्न भएका जलबिद्यूत आयोजना खिम्ति १ आयोजना ६० मेगावाट सिप्रिङ खोला आयोजना १० मेगावाट चर्णावति आयोजना ३.५ मेगावाट निर्माणाधिन माथिल्लो तामाकोसी आयोजना ४५६ मेगावाट खानि खोला १ २५ मेगावाट खानि खोला ३० मेगावाट जिरी खोला २.५ मेगावाट तत्काल निर्माण प्रस्ताव गरिएका तामाकोसी दोश्रो ६५० मेगावाट तामाकोसी पाँचौं ८७ मेगावाट किर्ने आयोजना ६५ मेगावाट खिम्ति २ आयोजना ३७ मेगावाट किर्ने खारे खोला २४ मेगावाट सिँगटी खोला १६ मेगावाट (सिँगटी)

Read More

च्छो रोल्पा बिष्फोटको खतरा कायमै

२७ जेठ २०७१ । दोलखाको रोल्वालिङ हिमश्रृङखलामा पर्ने च्छो रोल्पा हिमताल बिष्फोटको खतरा अझै टरि नसकेको अनुषन्धानकर्ताहरुले बताएका छन् । जिल्ला दैवि प्रकोप उद्धार समितिको बैठकमा सँयुक्त राष्ट्रसँघिय विकास कार्यक्रम (युएनडिपि), जल तथा मौसम बिज्ञान विभाग तथा स्थानीय अधिकारीहरुले च्छो रोल्पा हिमताल बिष्फोटको उच्च खतरा रहेको बताएका हुन् । बैठकमा युएनडिपिका आयोजना अधिकृत दिपक केसीले च्छो रोल्पा हिमतालको आकार बर्षेनी बढिरहेको भन्दै फुट्न सक्ने खतरा कायमै रहेको बताए । पानीले ताल भरिएर वा भुकम्प लगायतका कारणले हुने कम्पनले पनि च्छो रोल्पा बिष्फोट हुन सक्ने जोखिम रहेको केसीको भनाई छ । यसअघि च्छो रोल्पा हिमतालका बारेमा लामो अनुषन्धान गरेको ईसिमोड नामक सँस्थाले पनि यस्तै जोखिम औंल्याएको थियो ।

यस्तै, हालै मात्र च्छो रोल्पाको स्थलगत अवलोकन भ्रमण गरेर फर्किएका दोलखाका प्रमुख जिल्ला अधिकारी एवँ जिल्ला दैविक प्रकोप उद्धार समितिका अध्यक्ष प्रल्हाद पोखरेलले पनि च्छो रोल्पा बिष्फोटको सन्त्रास भयावह भएको भन्दै उच्च सर्तकता अपनाउनु पर्ने बताए । हिमतालमा पानिको चाप बढ्नुका साथै बलौटे माटो समेत झरिरहेको भन्दै प्रजिअ पोखरेलले बिष्फोटको त्रास हटि नसकेको जानकारी दिए । नेपालका २१ वटा हिमताल बिष्फोटको जोखिममा रहेकोमा ६ वटा उच्च जोखिममा पर्ने बिभिन्न अध्ययनले देखाएको छ । त्यस मध्ये च्छो रोल्पा हिमताल सवैभन्दा बढि जोखिममा रहेको छ । जलवायु परिवर्तन र तापक्रम बृद्धिसँगै च्छो रोल्पा हिमतालमा पानीको सतह बर्षेनी बढ्दै गएको छ । सोही कारण च्छो रोल्पा आसपासमा रहेका साना हिमाल पग्लिएर तालको आकार बढ्दै गएको हो । सतह बढेपछि ईसिमोडको सहयोगमा सन् २००० मा हिमतालवाट पानी बाहिर निकास हुने व्यवस्था मिलाई ३ मिटर सतह घटाईएको थियो । च्छो रोल्पा बिष्फोट भए तामाकोसी जलाधार क्षेत्रमा रहेका दोलखा, रामेछाप र सिन्धुलीका बस्तिहरु प्रभावित हुने भएपनि हिमतालवाट ५५ किलो मिटर क्षेत्र सम्म सवैभन्दा बढि असर पर्ने अध्ययनले देखाएको छ भने ७५ किलो मिटर सम्मको दुरीमा क्षेति पुग्ने छ । च्छो रोल्पा हिमताल देखि ५० किलो मिटरको दुरीमा ११, ५० देखि ७५ किलो मिटरको दुरीमा १४ र ७५ देखि १०० किलो मिटरको दुरीमा ९ वटा गाविस पर्दछन् ।

च्छो रोल्पा बिष्फोट भए सवैभन्दा पहिलो हिम आरोहीहरुको गाउँ ना र बेदिङ प्रभावित हुनेछ । हिमतालको ठिक तल पट्टि पर्ने यी दुवै गाउँ गौरीसँकर गाविसमा पर्दछन् । अध्ययन अनुसार हिमताल बिष्फोट भए १० मिनेट भित्र ना गाउँ, १५ मिनेटमा बेदिङ, ३० मिनेटका गोँगर, ४५ मिनेटमा जगत, ५० मिनेटमा सुरी गाविसको भोर्ले बजार र एक घण्टामा सिँगटी बजार प्रभावित हुनेछ । पूर्व सूचना प्रणाली राखिने च्छो रोल्पा हिमताल बिष्फोटको खतरालाई लक्षित गरी रोल्वालिङ र तामाकोसी जलाधार क्षेत्रमा समुदायमा आधारित पूर्व सूचना प्रणालीको स्थापना गरिने भएको छ । युएनडिपिको सहयोग तथा नेपाल सरकार र स्थानीय निकायको समन्वयमा करिव २ करोड ५० लाख रुपैयाँ बराबरको लागतमा पूर्व सूचना प्रणाली स्थापना गर्न लागिएको युएनडिपिका आयोजना अधिकृत दिपक केसीले जानकारी दिए । युएनडिपिले बिष्फोटको उच्च जोखिम रहेको च्छो रोल्पा हिमताल र चितवनको माडि क्षेत्रमा पूर्व सूचना प्रणाली स्थापना गर्न लागेको हो । च्छो रोल्पामा सूचना प्रणाली स्थापनाका लागि चाँडै काम सुरु हुनेछ । यसका लागि प्रारम्भिक अध्ययन पूरा भई आवस्यक उपकारण खरिद र स्थापनाका लागि बोलपत्र समेत आव्हान भईसकेको छ । जस अनुसार रियल टाईम सोलुसन नामक कम्पनीले सूचना प्रणाली स्थापनाको काम गर्नेछ ।

समुदायमा आधारित पूर्व सूचना प्रणाली अन्तर्गत हिमतालको सतह, बाढि तथा बर्षा मापनका लागि बिभिन्न स्थानमा मापन केन्द्रहरु राखिने छ । जस अनुसार बेदिङ गाउँमा फल्ड स्टेसन, च्छो रोल्पा हिमताल, गोँगर र जगत गरी चार स्थानमा जल सतह मापन केन्द्र, ८ वटा स्थानमा बर्षामापन केन्द्र तथा गोँगर प्रहरी चौकी र जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा पूर्व सूचना केन्द्र राख्ने तयारी भईरहेको छ । ति केन्द्रले एक÷एक मिनेटमा पानीको वहावका बारेमा जानकारी दिनेछ । सूचना प्रणालीले च्छो रोल्पा हिमतालमा कुनै समस्या आए तत्कालै ईन्टरनेट वा स्याटेलाईट प्रविधिवाट साईरन तथा एसएमएस मार्फत बिपद्का बारेमा जानकारी दिनेछ । सो जानकारी च्छो रोल्पा हिमतालको फेदिमा रहेको बेदिङ गाउँदेखि जिल्ला प्रशासनमा रहने बिपद् व्यवस्थापन केन्द्र र गृह मन्त्रालयमा रहने केन्द्र सम्म एकैसाथ जानकारी गराउने जल तथा मौसम विज्ञान विभागका हाईड्रोलोजिकल ईन्जिनियर रक्कि ताल्चाभडेलले जानकारी दिए । पूर्व सूचना केन्द्र स्थापना भएपछि मापन केन्द्रहरुमा साईरन बज्ने, मोवाईल सेवा उपलव्ध स्थानमा मोवाईल सेटमा म्यासेज आउने र प्रभावित क्षेत्रका बासिन्दालाई जोखिमवाट बच्न सहज हुने दोलखाका स्थानीय विकास अधिकारी टुवराज पोखरेलले बिस्वास व्यक्त गरे । च्छो रोल्पा हिमताल बिष्फोटको सम्भावित खतरालाई मध्यनजर गर्दै ईसिमोडले पनि ना र बेदिङ गाउँ देखि खिम्ति सम्म १९ वटा साईरन जडान गरेको थियो । तर, ति साईरनहरु अहिले काम नलाग्ने अवस्थामा पुगेका छन् ।

Read More

कर्मचारीको लापरवाहीका कारण एउटै कित्ताको दोहोरो धनिपूर्जा

२५ जेठ २०७१ । कर्मचारीको लापरवाहीका कारण दोलखाको ठूलोपातल गाविस वडा नम्बर १ का अधिकाँश जग्गाधनिको लालपूर्जा बिग्रिएको छ । जिल्ला नापी कार्यालय र मालपोत कार्यालयका कर्मचारीको लापरवाहीका कारण ठूलोपातल वडा नम्बर १ का बासिन्दाको जग्गाधनि पूर्जा बिग्रिएको हो । नापी कार्यालयका कर्मचारीले फिल्ड बुक नहेरी प्लट रजिस्टर र नक्सा तयार पारेर कित्ता काट गरेको र सोही आधारमा मालपोत कार्यालयले जग्गाधनि पूर्जा जारी गरेका कारण समस्या भएको हो । नापी कार्यालयको प्लट रजिस्टर, नक्सा र कित्ता काटमा भएको त्रुटिका कारण ठूलोपातल १ का जग्गाधनिको ५४ कित्ता जग्गाको दोहोरो धनिपूर्जा बनेको छ । २ सय ३२ कित्ताको धनिपूर्जा गलत प्लट रजिस्टरकै आधारमा जारी भएको छ ।

ठूलोपातल १ की ९३ बर्षिया हिरामाया तामाङ आफ्नो नामको जग्गा धनिपूर्जा कित्ता काट गरी छोराहरुको नाममा नामसारी गर्न आएपछि नापी कार्यालयको गलत प्लटर रजिस्टरका आधारमा एउटै कित्ताको दोहोरो धनिपूर्जा जारी भएको रहस्य सार्वजनिक भएको हो । हिरामायाको नाममा रहेको ११११, १११४ र १११८ नम्बरको कित्ता ठूलोपातलकै अन्य नागरिकको धनिपूर्जामा समेत रहेको छ । नापी कार्यालयका अनुसार ११०१ देखि ११२७ नम्बर कित्ता जग्गाको दोहोरो धनिपूर्जा जारी भएको छ । २०६२ कात्तिक महिना भन्दा अघि ११२७ नम्बर कित्ता सम्म फिल्ड बुक तयार भएपनि नापी कार्यालयका कर्मचारीले फिल्ड बुक नहेरी पुन ः ११०१ नम्बर कित्तावाट प्लट रजिस्टर तयार पारेका कारण सर्वसाधारण जनताहरु मारमा परेका हुन् । त्यस यता १३ सय ५९ नम्बर कित्ता सम्म गरी २ सय ५८ वटा धनिपूर्जा बितरण भईसकेको छ ।

दोहोरा धनिपूर्जा हुनेमा ठूलोपातल वडा नम्बर १ अन्तर्गत ठूलोपातल, भुसुने, खोलाखर्क लगायतका वासिन्दा छन् । जिल्ला नापी कार्यालय दोलखाका प्रमुख रामप्रसाद तिमल्सिनाले द्धन्द्ध कालमा कार्यालयमा राखिएको फिल्ड बुक, नक्सा र प्लट रजिस्टर जलेको र शान्ति प्रक्रिया पछि नयाँ रजिस्टर बनाउँदा त्रुटि भएको बताए । तत्कालिन फाँटवालाको लापरवाहीका कारण दोहोरो धनिपूर्जा जारी भएको भन्दै उनले सवै कित्ता सुधार गर्ने जानकारी दिए । नापी कार्यालयको गल्तिका कारण मालपोत कार्यालयको श्रेस्ता समेत बिग्रिएको छ । मालपोत कार्यालयका प्रमुख चन्द्रमणि अर्यालले विगतको गल्तिका कारण नयाँ कित्ता कायम गरी दोहारो जारी भएका सवै धनिपूर्जा सच्याउनु पर्ने बताए । ठूलोपातलका अगुवा पदमलाल पाख्रिनले नापी र मालपोत कार्यालयको लापरवाहीका कारण सर्वसाधारण नागरिक समस्यामा परेको गुनासो गरेका छन् । उनले कर्मचारीको लापरवाहीका कारण दोहोरो धनिपूर्जा जारी भएको हुँदा नापी र मालपोतको टोलि गाउँमै गएर नयाँ धनिपूर्जा बितरण गर्नु पर्ने माग गरे ।

Read More

अव जिरी नगरपालिका हुने

२० जेठ २०७१ । जिल्ला स्तरीय नगर क्षेत्र निर्धारण तथा सिफारिस समितिले दोलखाको जिरी, मालि र ठूलोपातल गाविसलाई समेटेर जिरी नगरपालिका कार्यान्वयनका लागि सिफारिस गरेको छ । सुरुमा चार गाविसलाई समेटेर जिरी नगरपालिका घोषणा गर्न माग गरिए पनि स्यामा गाविस नगरपालिकामा समेटिन नचाहे पछि तिन गाविस मात्रै समावेश गर्ने गरी जिरी नगरपालिका कार्यान्वयनका लागि सिफारिस गरिएको हो । सदरमुकाम चरिकोटमा आज बसेको जिल्ला स्तरीय नगर क्षेत्र निर्धारण तथा सिफारिस समितिको बैठकले तिन गाविसलाई समेटेर ११ वडामा विभाजन गरी सिफारिस गरिएको समितिका सँयोजक एवँ दोलखाका स्थानीय विकास अधिकारी टुवराज पोखरेलले जानकारी दिए । नगरपालिका कार्यान्वयनका लागि निर्धारण गरिएका मध्ये अधिकाँश मापदण्ड पुरा भएका कारण जिरी र आसपासका गाविसलाई समेटेर जिरी नगरपालिका बनाउन यसअघि नैं प्रस्ताव गरिए पनि सरकारको पछिल्लो घोषणामा नपरेपछि पुन ः शिफारिस गरिएको हो ।

नगरपालिका क्षेत्र निर्धारण समितिले छुट भएका नगरपालिकालाई तोकिएको प्रक्रिया पुरा गरी आज सम्म स्थानीय विकास मन्त्रालयमा पेश गर्न समय सिमा तोकेको थियो । जिल्ला स्तरीय समितिको बैठकले प्रस्तावित जिरी नगरपालिकाको केन्द्र जिरी हाटडाँडालाई तोकेको छ । प्रस्ताव अनुसार मालि गाविसको वडा नम्बर १, २ र ३ लाई जिरी नगरपालिकाको वडा नम्बर १, मालि ४, ५ र ६ लाई वडा नम्बर २ तथा मालि ७, ८ र ९ लाई वडा नम्बर ३ मा समेटिएको छ । यस्तै, जिरी ५ र ६ लाई ४ नम्बर वडा, जिरी ७ लाई ५ नम्वर वडा, जिरी ८ र ९ लाई ६ नम्बर तथा १, २ र ३ लाई ७ नम्बर वडामा राखिएको छ । यसैगरी जिरी ४ र ठूलोपातल ५ लाई ८ नम्बर वडा, ठूलोपातल ३ र ४ लाई ९ नम्बर, ठूलोपातल १, २ र ९ नम्बर वडालाई १० नम्बर तथा ठूलोपातल ६, ७ र ८ लाई ११ नम्बर वडामा राख्ने प्रस्ताव गरिएको छ ।

प्रस्ताव गरिए अनुसार १ नम्बर वडाको यलुङ, २ नम्बरको मालिडाँडा, ३ नम्बरको आहालडाँडा, ४ नम्बरको कुने, ५ नम्बरको ढुँगे बजार, ६ नम्बरको हाटडाँडा र ७ नम्बरको माथिल्लो सिक्रिलाई वडा केन्द्र निर्धारण गरिएको छ । यस्तै, ८ नम्बर वडाको पुरानो गाउँ, ९ नम्बरको डाडाखर्क, १० नम्बरको ठूलोपातल गाविस भवन भएको स्थान र ११ नम्बर वडाको केन्द्र चिप्चिपे तोकिएको छ । प्रस्तावित जिरी नगरपालिकाको जँगल वाहेकको क्षेत्रफल १०० बर्ग किलो मिटर र जनसँख्या १३ हजार ६ सय ४८ रहेको छ । नगर क्षेत्र निर्धारण तथा सिफारिस समितिको बैठकमा भिमेस्वर नगरपालिकाको क्षेत्र बिस्तार तथा जिल्लाको काब्रे, मिर्गे, गैरिमुदी, नाम्दू र क्षेत्रपा गाविसलाई समेटेर नयाँ नगरपालिका बनाउने बिषयमा पनि छलफल भएको छ ।

Read More

घरेलु मदिरा नष्ट

८ जेठ २०७० । दोलखा प्रहरीले सदरमुकाम चरिकोटका बिभिन्न स्थानवाट बरामद भएको ६ सय लिटर घरेलु मदिरा नष्ट गरेको छ ।

प्रहरीले आज दिउँसो सदरमुकाम चरिकोटका बिभिन्न साना होटलहरुवाट बरामद गरेको घरेलु मदिरालाई पत्रकारहरुको रोहवरमा नष्ट गरेको हो । घरेलु मदिरा विक्रि वितरण र सेवनका कारण बिभिन्न अपराधिक घटना बृद्धि हुँदै गएपछि प्रहरीले आज बिभिन्न साना होटलमा छापा मारेर ठूलो परिमाणमा घरेलु मदिरा बरामद गरेको थियो । दोलखाका प्रहरी प्रमुख, प्रहरी नायव उपरिक्षक सुरेशप्रसाद काफ्लेले सदरमुकाम चरिकोटवाट घरेलु मदिरा नियन्त्रण अभियान सुरु गरेको जानकारी दिँदै अब जिल्लाभरी यो अभियान अघि बढ्ने बताउनुभयो । दोलखा प्रहरीले सदरमुकाम चरिकोटमा राति अबेर सम्म मदिरा विक्रि वितरण र सेवनमा समेत कडाई गर्दै आएको छ ।

Read More